انیمیشن نه صنعت است، نه بازگشت سرمایه دارد، چرا ساخته می‌شود؟

مهسا بهادری: شاید زمانی که نام انیمیشن به گوش می‌رسد، عده‌ای آن را کارتونی برای کودکان تلقی کنند که بزرگسالان مخاطب آن نیستند، اما قطعا این تصوری اشتباه درباره انیمیشن است، انیمیشن نیز مانند فیلم در دو قالب کوتاه و بلند تولید می‌شود و انواع زیادی دارد، اما احتمالا همه مخاطبان با انواع انیمیشن مخصوصا در ایران آشنایی نداشته باشند. این ماجرا هم به این خاطر است که مشکلات زیادی گریبان سینما و تولید کنندگان را گرفته؛ از عدم وجود شرایط مناسب برای اکران، تا صنعتی نبودن انیمیشن و عدم امکان بازگشت سرمایه معضلاتی است که سازندگان با آن مواجه هستند.

برای دانستن این مشکلات سراغ امیر مهران و صبا جاور، دو کارگردان انیمیشن کوتاه «آسمان دوست داشتنی» و «رباب» رفتیم که در سی و نهمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه حضور دارند.

در ادامه معضلات این عرصه را از زبان دو کارگردان جوان می‌خوانید.

مشکل اول عدم وجود شرایط برای اکران است

احتمالا به خاطر نیاورید که برای دیدن انیمیشن کوتاه، به سینما رفته باشید. البته این به آن معنا نیست که هیچ‌وقت انیمیشن کوتاه را تماشا نکرده باشید، اما احتمالا آن را در تلفن‌ همراه خود، فضای مجازی یا تلویزیون دیده باشید و اگر خیلی برای سینما زمان بگذارید، ممکن است در جشنواره فیلم کوتاه چند انیمیشن هم دیده باشید. نبودن شرایط اکران برای انیمیشن، یک موضوعی است که سازندگان در همه حوزه‌ها از مستند و فیلم کوتاه گرفته تا انیمیشن با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.

صبا جاور ضمن اشاره به عدم شرایط موجود برای اکران فیلم‌های سینمایی می‌گوید: «اصل مشکلات ما به عدم حمایت از فیلم کوتاه باز می‌گردد و این را هم می‌دانیم که فیلم کوتاه مشکلات متعدد و تاسف‌باری دارد. به هر حال وقتی از فیلم کوتاه حمایت شود، ناخودآگاه انیمیشن کوتاه هم مورد استقبال قرار می‌گیرد. حالا اینکه انمیشین کار پر هزینه‌تری هم هست مخصوصا اگر انیمیشن فریم به فریم باشد کار پر زحمت، زمان‌بر و پر هزینه‌ است و سیستم بازاریابی ما باید آن را جبران کند، اما سیستم مارکتینگ ما در زمینه اکران، فروش و ارتباط ضعیف است. قطعا اتفاقات خوبی هم در این میان رخ می‌دهد اما این‌گونه نیست که یک نفر بتواند خوش را به دست یک جریان بسپارد و هر کسی هم که تازه وارد این کار شود بتواند مسیر را تشخیص دهد.»

امیر مهران می‌گوید: «درست است که ساخت انیمیشن از فیلم کوتاه داستانی یا مستند تجربی سخت‌تر باشد، اما همه آن‌ها در یک جایگاه قرار دارند و شرایط اکران برای آن‌ها تعریف نشده است. در واقع می‌توان گفت در وهله اول مشکل اصلی که سازندگان، چه در عرصه سینما، چه انیمیشن با آن مواجه هستند، موضوع اکران و نبود شرایط و حمایت است و بعد از آن می‌توان به عدم بازگشت سرمایه و دیگر مشکلات اشاره کرد.»

مشکلات انیمیشن، یکی دوتا نیست

کمپانی‌های بزرگ زیادی در دنیا هستند که نه تنها انیمیشن با کیفیت تولید می‌کنند، بلکه به آن به چشم یک صنعت نگاه می‌کنند، کمپانی‌هایی مانند پیکسار و والت‌دیزنی که با تولید انیمیشن‌های بلند و کوتاه و اکران سراسری آن درآمد هنگفتی به دست می‌آورند. در ایران اما انیمیشن‌های با کیفیت بسیاری تولید می‌شود، یکی از آن‌ها «پسر دلفینی» است که حالا روی پرده سینماست و در فهرست فیلم‌های پرفروش سینما هم قرار دارد. اما تاکنون نتوانستیم به عنوان یک صنعت به انیمیشن کوتاه یا بلند توجه کنیم.

صبا جاور، کارگردان انیمیشن کوتاه «رباب» درباره صنعت نبودن انیمیشن در ایران می‌گوید: «در همه جای به انیمیشن به عنوان صنعت نگاه می‌شود اما ما این موضوع را نداریم، کمی عمیق‌تر نگاه کنیم، ما معضلات بسیار جدی‌تری داریم، اینکه در کشور ما، سینما به عنوان صنعت به شمار نمی‌آید، کارهای کوتاه هم یک زیر مجموعه‌ای از کل صنعت فیلمسازی است، برای فیلم‌های بلند معمولا سرمایه‌گذار پیدا می‌شود، اما برای فیلم کوتاه به صورت جدی مشکل سرمایه‌گذار داریم و شاید به همین دلیل است که نمی‌توانیم به چشم صنعت به آن نگاه کنیم.گاهی مرکز گسترش، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، انجمن سینمای جوان و … از سینمای کوتاه حمایت می‌کنند اما این حمایت یک وضعیت دائمی و با ثبات ندارد.»

امیر مهران نیز درباره این موضوع می‌گوید: «ایران برای سینما، مستند، انیمیشن و حتی دیگر مواردش، هیچ ایده و الگویی ندارد و متاسفانه ایران هیچ شرایطی را فراهم نمی‌کند، لذا نمی‌توانیم کشورمان را معیار قرار دهیم. راه خیلی دور نرویم، در ترکیه اتفاقاتی برای صنعت سینمایشان رخ داده که موجب درآمدزایی آن‌هاست. در همه دنیا می‌توان از این عرصه هم کسب درآمد و هم فرهنگسازی کرد اما ما از پایه این امکانات را فراهم نمی‌کنیم و در همه جای دنیا بعد از اینکه از خود انیمیشن کسب درآمد کردند، از محصولات جانبی آن درآمدزایی می‌کنند اما متاسفانه ما در این عرصه بسیار ضعیف هستیم.»

بیشتر بخوانید:

ادعای ساخت انیمیشن‌هایی در سطح جهانی؛ اتفاقی که هیچ‌وقت رخ نداده است

مخاطبان حاضر بودند بلیت نذری هم بخرند، اما سالن ندادند!

حضور تاثیرگذار فیلم و انیمیش‌های ایرانی در جشنواره فیلم هیروشیما

انیمیشن پولساز است؟

حالا که به صنعت نبودن انیمیشن در ایران پرداختیم، بسیار طبیعی است، که بحث عدم بازگشت سرمایه هم در این میان مطرح شود. در واقع در پاسخ به این سوال که آیا انیمیشن پول‌ساز است؟ باید گفت خیر. چون چیزی که نتواند در میان مردم نفوذ پیدا کند، طبیعتا مخاطب چندانی هم پیدا نمی‌کند و در مقابل هم درآمد چندانی به دست نمی‌آورد و وقتی این اتفاق رخ ندهد، نه تنها بحث سودآوری منتفی می‌شود، بلکه احتمالا سرمایه اولیه تولید محصول فرهنگی هم به تولید کننده باز نمی‌گردد.

امیر مهران درباره موضوع عدم بازگشت سرمایه می‌گوید: «در کشور ما برای انیمیشن، فیلم کوتاه، مستند و حتی فیلم بلند بازگشت سرمایه چندانی وجود ندارد اما با این حال، تاکنون، مراکزی مانند کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان یا مرکز گسترش، با بودجه محدود، سعی بر حمایت از انیمیشن داشتند. البته درباره این حمایت مالی هم گفتم، که بودجه بسیار محدود است و تنها بخش خیلی کوچکی از مراحل ساخت انیمیشن ما را پوشش می‌دهد.»

او در پاسخ به این سوال که شما با اینکه می‌دانید بازگشت سرمایه ندارید اما چرا بازهم اثر تولید می‌کنید؟ می‌گوید: «من فیلمساز و کارم همین است، اینکه بازگشت سرمایه نیست هم باید بگویم در تمام دنیا همین‌گونه است و تولید کننده روی منبع درآمد فیلم کوتاه و انیمیشن چندان حساب باز نمی‌کنند. به هرحال فکر می‌کنم شرایط تولید و کارکردن برای افرادی که گاهی مورد حمایت واقع می‌شوند، به مراتب ساده‌تر از افرادی است که به صورت مستقل و بدون هیچ حمایتی کاری را تولید می‌کنند. البته که سخت‌تر هم هست.»

صبا جاور هم مشکل عدم بازگشت سرمایه را مارکتینگ می‌داند و می‌گوید: «نکته همین است که بعد از تولید، بحث مارکتینگ وجود ندارد، نهایتا فعالیت جشنواره‌های داخلی و خارجی است. خودم سرمایه‌گذار وکارگردان انیمیشن «رباب» هستم و نمی‌خواهم به صورت شعارگونه درباره بازگشت سرمایه این انیمیشن بگویم، اما واقعیت این است که ما خودمان را در این اثر دیدیم و چشم داشت مالی نداشتیم، چون دل، روان و ذهنم درگیر مسئله انفجار در کابل شده بود و پرداختن و توجه به یک مسئله در عین ابراز همدردی، واقعیت موجود در هنر است.»

بودجه یک میلیاردی برای انیمیشن کوتاه

انیمیشن‌، مخصوصا انیمیشن کوتاه، به سبب سادگی‌ای که در بیان مفهوم و به تصویر کشیدن موضوعات دارد، تولیدی کم هزینه به حساب می‌آید، اما صبا جاور، که «رباب» را فریم به فریم ساخته درباه بودجه این انیمیشن می‌گوید: «برای بودجه برای ساخت انیمیشن فریم به فریم نمی‌توان رقم خاصی را مشخص کرد. به عنوان مثال یک آهنگساز برای یک کار پنج دقیقه‌ای بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان دستمزد دریافت می‌کند و این تنها یکی از عناصر کار است. اما برای یک انیمیشن فریم به فریم ۱۰ دقیقه‌ای بتوان بودجه ۵۰۰ میلیون تا یک میلیارد تومان را تعریف کرد.»

امیر مهران هم ادامه داد: «شاید در ظاهر ساخت انیمیشن، مخصوصا انیمیشن کوتاه، بسیار کم هزینه به نظر برسد اما ساخت یک انیمیشن سه بعدی ۱۰ دقیقه‌ای، به‌طور متوسط رقمی بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان هزینه نیاز دارد، که البته برای ساخت انیمیشن فریم به فریم هزینه بیشتری نیاز است، چون شرایط کاری دشوارتر است.»

۵۵۲۴۵