تامل درباره «چه خواهد شد؟»

به گزارش ماجرانیوز، شش هفته از جنبش ژینا گذشته است، بیش از صد شهر شاهد تجمعات اعتراضی بوده است و تاکنون سیصدنفر جان باخته‌اند. حمله به تجمعات دانشجویان و بازداشت معترضان شدت گرفته، مقامات دولتی به فیلترینگ ادامه می‌دهند و مقامات نظامی خط و نشان می‌کشند که تجمعات را تمامش کنید. تردیدی نیست که این چهل روز مناسبات بسیاری را برای همیشه تغییر داده است و ایده‌ها و تردیدهایی به وجود آورده است که قابل حذف نیست. در این آشفتگی روزافزون سوال عمومی این است که چه خواهد شد؟

سه سناریو امکان وقوع دارد:

سناریوی اول: حکومت برای کاهش نارضایتی و به اجبار، اصلاحاتی کم‌دامنه مانند لغو قانون حجاب اجباری و اصلاحاتی در فعالیت پلیس و ضابطان قضایی با هدف رعایت قانون و حرفه‌ای شدن انجام می‌دهد.

سناریوی دوم: حکومت موفق می‌شود با اعمال زور و خشونت عریان، اعتراضات را به طور موقت سرکوب کند. از آنجا که دلایل نارضایتی عمومی از جمله بحران مشروعیت و بحران کارآمدی دولت همچنان پابرجاست، پس از مدت کوتاهی با حادثه دیگری بار دیگر اعتراضات آغاز خواهد شد.

سناریوی سوم: معترضان با جذب بخش خاکستری جامعه (بی‌طرف‌ها) و بسیج نیروها اعتراضات را به انقلاب تبدیل می‌کنند و موفق می‌شوند بی‌طرفی نیروهای مسلح را به دست آورند و نظام حاکم را سرنگون و دولت جدیدی مستقر سازند.

البته یک سناریوی بعید هم هست که نظامیان با کودتا قدرت را به دست گیرند و با برآوردن بخشی از درخواست‌های معترضان، رضایت بخش قابل توجهی از آنها را به دست آورند. سناریوی اول یعنی تن دادن حاکمیت به اصلاحات هرچند کم‌دامنه با توجه به چهل سال تجربه حاکمیت، بسیار بعید است. سناریوی دوم محتمل است اما سودی ندارد چون پس از مدتی کمتر از یکسال، بار دیگر اعتراضات آغاز و چرخه تکرار می‌شود.

به نظر من ما هر روز بیشتر در شرایط انقلابی قرار می‌گیریم و دلیل اصلی آن «تغییر بیعت روشنفكران» است. این اصطلاح یکی از کلیدواژه‌های تحلیل انقلاب و به این معناست كه روشنفكران، نخبگان و اهل فكر از نظام حاکم می‌بُرند، به نوشتن مطالب انتقادی در محکومیت رژیم می‌پردازند و خواستار اصلاحات اساسی می‌شوند. آثار هنری تولید شده در این شش هفته از ترانه‌ها، سرودها، کلیپ‌ها تا پوسترها نشان می‌دهد هنرمندان به کدام سو تمایل دارند. اما از آن مهمتر نگاهی به اخبار و نوشته‌های فضای مجازی بیاندازید، از نصیری تا امیرخانی تا وحید اشتری و حتی حسین قدیانی همه کسانی که پانزده سال پیش گل‌های سرسبد اصول‌گرایی و مخالف سیاسی اصلاح‌طلبان بودند، از اشتباهات حاکمیت می‌گویند و خواستار اصلاحات هستند.

حتی بخش بزرگی از دینداران، طلاب حوزه، رزمندگان و خانواده ایثارگران از وضعیت موجود ناراضی هستند و البته بخش کثیری از آنها صف خود را از معترضان خیابانی جدا می‌دانند و خواهان براندازی و تغییر نظام نیستند هرچند برای این سوال که پس «چه باید کرد و چگونه می‌توان نظام ناکارآمد و بدون انعطاف را به اصلاحات ناچار کرد؟» جوابی ندارند.

آنچه در این مرحله به پیشبرد انقلاب کمک می‌کند بحث و جدل نیست بلکه تمرکز بر تصویر آنچه می‌خواهیم است. اگر هدف نهایی مشخص باشد بهتر می توان درباره مسیر رسیدن به آن بحث کرد. هرچه تصویر «ایران فردا» دقیق‌تر باشد و گفتگو حول آن شکل بگیرد، امکان پیوستن قشر خاکستری بیشتر است. پس بیایید درباره نظام سیاسی جانشین سخن بگوییم و اینکه چرا بهتر از نظام فعلی است، چه خطرهایی بر سر راه است و چگونه می‌تواند مشکلات پیش‌رو را مرتفع کند.

سناریوی ۳، با تجربیات انقلاب های سده ۲۰ هم خوانی ندارد و چندان مبتنی بر تجربه انقلاب های رخ داده نیست … حتی به انقلاب ۵۷ هم شبیه نیست چون حکومت ج.ا.ا. با حکومت پهلوی از حیث اقتدارنظامی و ساختار امنیتی و پایگاه مردمی متفاوت است و کمترین شباهتی به حکومت پهلوی دارد.

( کافیست به ساختار نهادی سازمانی نیروهای امنیتی انتظامی مداخله کننده در خیابان ها و نحوه مواجهه ان ها با معترضان و پیامد های خشونت بار و خونین آن نگاه شود تا مشخص شود چرا این عدم شباهت بین این دو حکومت وجود دارد )

هر چند موج اعتراضات رخ داده از شهریور ۱۴۰۱ تا اندازه ای از حیث فرم اجتماعی شبیه اعتراضات منجر به انقلاب ۵۷ است که از شهریور ۵۷ شروع و به ۱۲ بهمن و ۲۲ بهمن و سقوط حکومت پهلوی منجر شد !

سناریوی ۱، حتی در حد ۱۰ درصد هم محتمل الوقوع نیست !
به گفته جامعه شناسان تاریخی و انقلاب ها هیچ چیزی گول زننده تر و هیچ خطای علمی گمراه کننده تر از :
“شبیه سازی های تاریخی نا مناسب و ناموجه ” نیست

سناریوی ۲، درصد احتمال وقوع آن کم نیست

به نظرم این ۲ سناریو دچار چنین خطای معرفتی هستند

با این حال آینده اجتماعی گشوده شده به روی ایران کنونی فعلا با توجه به بضاعت علمی محدود علوم اجتماعی به ما این درس را می دهد که :

وقوع تاریخی هر چیزی به اندازه عدم وقوع اجتماعی آن محتمل و ممکن است!

فاطمه موسوی ویایه – دکترای جامعه‌شناسی / ۱۰ آبان ۱۴۰۱