شوربختی؛ سرنوشت مختوم دو سد

آیدا صالحی: در همان سال‌هایی که مسئولین مربوطه اجازه احداث سد گتوند بر روی رودخانه کارون را دادند، از سوی کارشناسان محیط زیست مخالفت‌های بسیاری با ساخت این سد شد. وجود تپه نمکی گچساران در امتداد مخزن این سد از جمله دلایل مخالفت آن‌ها بود. سازندگان در ابتدا به بهانه ساخت یک حائل میان کوه و مخزن دیوارکشی انجام دادند و امیدوار بودند که اتفاق ناگواری رخ نمی‌دهد. اما پس گذشت مدتی از آبگیری سد گتوند، تپه نمکی آب شد و وارد دریاچه شد تا شاید درس عبرتی برای متولیان محیط زیستی ایران شود. حال اما فاجعه سد گتوند در حال تکرار است اما این بار با احداث سد چمشیر که در ۲۵کیلومتری جنوب‌شرقی شهر دوگنبدان در استان کهگیلویه و بویراحمد، روی رودخانه زهره. حامیان آبگیری این سد از توسعه کشاورزی در این منطقه خبر می‌دهند اما کنشگران محیط زیست معتقدند که به‌دلیل شور شدن آب، اساسا امکان استفاده در کشاورزی وجود ندارد. فعالان محیط زیست در هفته‌های اخیر با زدن هشتگ «نه به آبگیری سد چم‌شیر» سعی در رساندن صدای مخالفت خود با ساخت سد چم‌شیر را دارند و از سازمان حفاظت از محیط زیست درخواست کرده‌اند که از تکرار یک فاجعه دیگر جلوگیری کند. مطالعات دربارهی احداث سد چمشیر از سال ۱۳۷۶ آغاز شده و اسم این سد از تنگه چشمگیر که در نزدیکی مرز استان بوشهر قرار دارد،گرفته شده است.

سد گتوند یک لکه سیاه بر محیط زیست ایران است و تکرار چمشیر یک فاجعه

یکی از مردم محلی خوزستان گلایه‌مند عنوان می‌کند: «در همان سال‌های ساخت این سد ما مردم محلی و کارشناسان محیط زیست هشدار دادیم که آب مخزن سد در کنار کوه نمک است و شور خواهد شد اما اطلاع دادند که میان کوه و مخزن دیوارکشی خواهند کرد و مشکلی پیش نمی‌آید. اما چه شد؟ مدتی پس از افتتاح سد دیوار حائل شکست و آب مخزن سد شور شد. یکی از علت های کم‌آبی خوزستان این سدسازی‌ غیرعلمی است که اتفاق افتاده و متاسفانه ادامه هم دارد. این شوری می تواند زمین‌های کشاورزی خوزستان را که منبع درآمد جوانان و باعث ایجاد شغل در این استان است، از بین ببرد. نخلستان‌ها قلب تپنده خوزستان هستند و با نابودی آنها منطقه نابود می‌شود.»

محمد درویش رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو، درباره گزارشات زمین شناسی منطقه سد چمشیر در گفتگو با ماجرانیوز می‌گوید:«مطابق گزارش زمین‌شناسی این طرح حدود ۷۰ درصد مخزن سد چمشیر روی تشکیلات گچساران قرار گرفته است که در حقیقت آن تشکیلاتی است که سد گتوند قرار گرفته و بخش فروافتادگی دزفول است. این مطابق گزارش آقای دکتر منتظری و همکارانشان در دانشگاه تهران در سال ۹۸ است که درباره این مسئله منتشر شده است. احتمال اینکه سالانه ۵۰۰ هزار تن نمک در مخزن این سد انباشته شود زیاد است. این نمک در نهایت می‌تواند باعث افزایش شوری چشمه‌های شور پایین دست سد شود که منابع آب زیرزمینی و سطحی متاثر آن است. در نهایت شوری در شرق خوزستان و منطقه‌ی بندر دیلم استان بوشهر می‌رسد.»

تبعات نفتی آبگیری سد چمشیر

مشکل آبگیری سد چمشیر مختص به بحث کشاورزی و شوری نیست. یک وجه تمایز میان چمشیر و گتوند وجود طرح‌های اکتشاف نفت در این مخزن است. زیرا دریاچه سد چم‌شیر روی طاقدیس گچساران قرار می‌گیرد به همین علت چاه‌های نفتی حفر شده و گازهایی با فشار به مخزن تزریق می‌شود. ۱۱حلقه چاه نفت در زیر مخزن این سد وجود دارد که برای آبگیری سد باید برای همیشه از ثروتی که از این طلای سیاه به دست می‌آید خداحافظی کرد.

درویش همچنین به تبعات آلودگی نفتی آبگیری سد چم‌شیر تاکید می‌کند: «مطابق گزارشی که وزارت نفت اعلام کرده است آن ۱۱ حلقه چاه در مخزن سد، قرار است پلمب شود. به رغم تمام تمهیدات امنیتی احتمال آنکه مواد نفتی و شیمیایی نشت کنند و وارد مخزن سد شود بسیار زیاد است. این معضلات می‌تواند علاوه بر تبعات شوری، تبعات میکروبی و بیولوژیکی هم اضافه کند و همه‌ی اینها در کنار آب غیرقابل شرب و غیرقابل استفاده کردن زمین‌های کشاورزی است. این ابهامات جدی است و ما تا بررسی کامل ماجرا خواهان به تاخیر انداختن آبگیری سد باشیم. به‌خصوص که مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده که کارفرما گزارش نکرده که گسل منطقه تا کجای مخزن سد ادامه پیدا می‌کند و همچنین آمارهایی که به آن استناد می‌کنند مربوط به ۱۲ سال قبل است؛ این آمارها باید بهروز شود.»

به مسائل مهم پیرامون این سد نباید بی‌اعتنایی شود که ما بتوانیم از وقوع حادثه ناگوار جلوگیری کنیم. مطالعات هیدرولوژی در مورد این سد باید بهروز شود زیرا داده‌های آماری مربوط به ۱۲ سال پیش است . شرایط جوی و میزان بارش و گسل این منطقه از ۱۲ سال پیش تاکنون تغییر کرده است و نیازمند بررسی مجدد است.

شوربختی چمشیر، رونق زمین‌های کشاورزی را می‌گیرد

دکتر حسین آخانی، استاد دانشگاه تهران، در گفتگو با ماجرانیوز درباره تبعات آبگیری سد چمشیر می‌گوید: «رودخانه زهره که سد چمشیر بر روی آن واقع شده است یک رودخانه‌ی کاملا شور است که با احداث سد، در بهترین حالت شوری آن دو برابر خواهد شد و در واقع آب آن غیر قابل شرب و غیر قابل کشاورزی هست. عمق فاجعه چمشیر خیلی بیشتر از گتوند است. به‌دلیل آنکه آب روخانه زهره شور است و در بستر شور هم قرار دارد. در حال حاظر هم چشمه‌های شور متعددی وارد رودخانه می‌شود. بنابر این شرایط کیفیت آب رودخانه‌ی زهره به مراتب خطرناکتر از سد چمشیر خواهد بود و تبعات دیگری هم دارد؛ با ایجاد آن سد و عدم جریان رودخانه معمولا تخلیه‌ی نمک به‌طور طبیعی انجام می‌شود چون آن اتفاق نمی‌افتد، باعث تجمع نمک در داخل مخزن سد خواهد شد و چون شستشوی سالیانه صورت نمی‌گیرد، رودخانهی زهره بعد از احداث سد شورتر خواهد شد.»

درویش کنشگر محیط زیست هم در این خصوص خاطرنشان می‌کند: « با آبگیری سد چمشیر آن وعده‌های تامین زمین کشاورزی و برق به نتیجه نمی‌رسد. حتی بخش قابل توجه اراضی کشاورزی هم در دو استان بوشهر و خوزستان به احتمال زیاد از حیز انتفاع خارج می‌شود. اگر آب مخزن سد شور شود، توسعه کشاورزی اتفاق نمی‌افتد . ممکن است میزان شوری اراضی موجود هم افزایش پیدا کند و دیگر غیرقابل استفاده شود.»

بیشتر بخوانید:

«چوب حراج به دارایی کشور میان اعتراضات»/ تخریب محیط زیست با آمارهایی که واقعیت ندارد

۲۳۳۲۳۳