دولت سیزدهم برای گردشگری چه کرد؟/ از صفرِ سفر تا بازگشت رونق

به گزارش خبرنگار گردشگری ماجرانیوز، نوروز ١٣٩٩ برای صنعت گردشگری و سفر ایران یک کابوس بود، کمتر از یک ماه محدودیت‌ها چنان شدت گرفت که با شعار «به سفر نرویم/ در خانه بمانیم» سفر و گردشگری به صفر رسید. ویروس کرونا میهمانی ناخوانده که بدون دعوت نامه، بدون روادید و بدون اقامت، از شرق دور یکی یکی کشورها را زیر پا گذاشت و سوغاتی جز مرگ و رکود برای مردم جهان نداشت.

این در حالی بود که یک سال قبل از کرونا (۲۰۱۸) بیش از یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون تن در سطح جهانی سفر کرده بودند و حدود ۱.۵ تریلیون دلار گردش مالی در صنعت گردشگری ایجاد شد، صنعتی که برای صدرنشینی در صنایع پول ساز جهان چهار سال تا سال ۲۰۲۵ را هدف‌گذاری کرده بود، اما به یک‌باره به شرایط ۲۰ سال قبل خود بازگشت؛ صنعتی که در سال ۲۰۲۰ در اثر محدودیت‌های کرونایی، با رشد منفی ۵۰.۴ درصدی مواجه شد و ۴۹۰۰ میلیارد دلار از ارزش آن کاسته شد. البته روند واکسیناسیون جهانی و کاهش محدودیت‌های کرونا و اجرای سیاست سفر در حین کرونا تا حدودی اقتصاد گردشگری را احیا کرد و در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۰۰۰ میلیارد دلار عاید اقتصادهای جهان شده است.

کرونا در ایران مانند بیشتر کشورهای جهان، سفرها را متوقف شد، جاده‌های بین شهری فقط برای خودروهایی باز بود که محموله های ضروری مانند دارو و مواد غذایی داشتند؛ هتل‌ها و مراکز اقامتی بدون مسافر، ایرلاین‌ها بدون مسافر، رستوران‌های بین راهی بدون مشتری، در پایانه‌های قطار و اتوبوس هم اثری از هیچ مسافری نبود. برگزاری آیین‌ها، سوگواره‌ها و جشنواره‌ها و نمایشگاه متوقف شد. رویای جذب ۱۰ میلیون گردشگر یک سال بعد از تجربه ورود حدود ۹ میلیون گردشگر خارجی در سال ۱۳۹۸ دست نیافتنی‌تر از همیشه شد.

کرونا بی‌امان می‌تاخت، گردشگری به کما رفت

سال اول کرونا (۲۰۲۰) صنعت گردشگری ایران با رشد منفی ۴۵ درصدی مواجه شد، اگر چه سال بعد آن گردشگری ایران رشد مثبت ۴۰ درصدی را تجربه کرد و ارزش آن به ۲۰۲ هزار میلیارد تومان افزایش یافت. آمار مبتلایان و جان‌باختگان کرونا روز به روز افزایش می‌یافت و با اجرای محدودیت‌های سفر و گردشگری تعداد مسافران و گردشگران گردشگری در ۲ ماه اول سال ۱۳۹۹ حتی به صفر رسید.

بعد از مدتی سازمان جهانی بهداشت (WHO) دستورالعمل‌های بهداشتی را صادر کرد که با گردشگری در حین کرونا پیکر بی‌جان صنعت که در کما به سر می‌برد به احیا و رونق امیدوارتر شد، ولی بیشتر کارشناسان معتقد بودند بازگشت به روند قبل از کرونا چندین سال حتی یک دهه طول خواهد کشید.

مسدود بودن مرزها، لغو انواع سفرهای تفریحی- سیاحتی، زیارتی و مذهبی و حتی کاری، عدم پذیرش مسافران ورودی توسط کشورهای مقصد یا اجرای شرایط سخت‌گیرانه ورود مسافر اعم از قرنطینه و همچنین شرایط مشابه برای مسافران خروجی، به دلیل خطرات ناشی از انتقال ویروس کرونا، از جمله دلایل کاهش و رکود در صنعت گردشگری بود.

با نگاهی به آمار ۹ ماهه نخست سال ۹۹، ( از آغاز سال تا پایان آذر ) به دلیل محدودیت‌های بسیار ناشی از کرونا و توقف چندین ماهه مرزهای زمینی، دریایی، ریلی و هوایی،‌ تردد مسافر به کشور کاهش چشم‌گیری داشت؛ اگر چه بعد از چند ماه، سفر با رعایت دستورالعمل‌های کرونا انجام میشد، اما آمارها همچنان کاهش حدود ۸۰ درصدی سفرهای داخلی را نشان می‌داد و ورود گردشگر خارجی نسبت به سال قبل از آن تا ۹۰ درصد کاهش یافت و در سال اول کرونا (۱۳۹۹) فقط حدود ۳۰۰ هزار گردشگر خارجی آن هم در بخش گردشگری درمانی و سلامت به ایران سفر کردند.

در این میان تردد مسافری از فرودگاه امام خمینی(ره) که پرترددترین فرودگاه کشور است، نیز با کاهش قابل توجهی در مسافران ورودی و خروجی، در ۹ ماهه سال ۱۴۰۰ نسبت به مدت مشابه سال ۹۸ روبه رو شد. این افت ۹۰ درصدی در تردد مسافر، کاهش در حدود ۱۴ میلیون نفری مسافر در هر دو گروه مسافران ورودی و خروجی را شامل میشد، که در صنعت سفر فاجعه‌ای بی‌نظیر بود. یک برآورد تقریبی و کلی نشان می‌دهد در فاصله سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۰ (سال ۱۳۹۹/سال اول کرونا) درآمدهای گردشگری ورودی ایران حدود ۸۶درصد و درآمد گردشگری داخلی ۴۴ درصد کاهش یافته است.

خسارت‌ها عیان شد

آرام آرام خسارت‌های کرونا بر صنعت گردشگری رخ عیان کرد، ۸۰ درصد مشاغل و کسب‌وکارهای صنعت گردشگری را متوقف شدند، حدود ۳۵ درصد از مشاغل موجود در صنعت گردشگری ایران کاملا از بین رفت. در این سال، کرونا ۳۵ درصد از اشتغال موجود در صنعت گردشگری ایران از بین رفت و به حدود ۱.۲ میلیون نفر رسید، اما با رونق نسبی در سال ۲۰۲۱ این رقم  ۷۰۰ هزار نفر را به مشاغل گردشگری بازگرداند رقمی معادل ۷.۶ درصد که نشان میداد ۱.۹ میلیون نفر همچنان در این بخش فعال هستند. و نموارها افزایش سهم از کل بازار کار ایران که از ۴.۸ درصد در سال ۲۰۲۰ به ۵.۱ درصد در سال ۲۰۲۱ ثبت کرد.

بیش از ۴۲ هزار میلیارد تومان خسارت به صنعت گردشگری وارد شد که عمدتا مربوط به صنعت هتلداری و خدمات اقامتی بودبر اساس برآوردها تا خرداد ۱۴۰۰ بیش از ۴۲ هزار میلیارد تومان خسارت به صنعت گردشگری وارد شد که عمدتا مربوط به صنعت هتلداری و خدمات اقامتی بود. بیش از ۸۵ درصد راهنمایان محلی صنعت گردشگری از جامعه ۱۵هزار نفری این بخش برای مدت دو سال بیکار شدند. راهنمایانی که عموما بیمه نبودند و چرخه صنعت خارج شدند.

در سال ۲۰۲۰ کل هزینه کرد گردشگران خارجی در ایران با افت ۸۲ درصدی مواجه شد و به ۱.۹ میلیارد دلار رسید، اما این رقم در سال ۲۰۲۱ به ۲.۵ میلیارد دلار  رسید که نشان می دهد نسبت به سال قبل از آن ۳۱ درصد رشد داشته است. از طرفی گردشگران داخلی ایران در سال ۲۰۲۰ بالغ بر حدود ۹۴ میلیارد تومان هزینه کردند که نسبت به سال قبل از آن با افت ۳۹.۷ درصدی را نشان می‌داد که البته با رشد حدود ۴۹ درصدی در سال ۲۰۲۱ به ۱۴۰هزار میلیارد تومان رسید.

بعد از چند ماه اگر چه بسیاری از مشاغل و صنایع فعالیت خود را آغاز کرده بودند، اما سایه سنگین کرونا هچنان بر صنعت گردشگری سایه افکنده بود، کرونا در برخی از مناطق روندی کنترلی را پیش می‌گرفت، اما همچنان جان بسیاری از مردم  را می‌گرفت. کارشناسان و متخصصان بهداشت و گردشگری متفق القول فقط توسعه واکسیانسیون عمومی و اعتماد مجدد گردشگران به ایمنی و امنیت سفر را ضامن احیای صنعت گردشگری اعلام می‌کردند روندی که تا حدود خرداد ماه ۱۴۰۰ در ایران روند پرشتابی نداشت.

واکسیانسیون عمومی و بازگشت امید به صنعت گردشگری

با آغاز فعالیت دولت سیزدهم و گسترش واکسیناسیون عمومی چرخ‌های صنعت گردشگری بعد از توقف دو ساله دوباره به حرکت درآمد؛ اولین اقدامی که تقاضای جامعه گردشگری ایران بود واکسیناسیون کارکنان هتلداری و صنعت گردشگری بود. این روند با اولویت‌بندی مراکز اقامتی و پذیرایی در گروه اول مشاغل و اجرای سیاست گردشگری در حین کرونا و رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی، باعث شد گردشگری ایران از کما خارج شود.

با مهار پیک ششم کرونا و سویه اُمیکرون، سه ماه آخر سال ۱۴۰۰ چرخ‌های صنعت گردشگری بالاخره به حرکت درآمد. اما نقطه عطف احیای صنعت لغو محدودیت در صدور روادید برای گردشگران خارجی بود. ابتدای آذر ۱۴۰۰ با توافق وزارت میراث فرهنگی و وزارت امور خارجه، سفر در محورهای گردشگری ورودی به جریان افتاد، آرام آرام تاسیسات گردشگری برای نوروزی پرسفر در ۱۴۰۱ آماده میشدند. موجی که سفر صفر را به سونامی سفر تبدیل کرد.

نوروز ۱۴۰۱ را آغازی بر عبور از کرونا بود، بعد از دو سال کرونایی سفر بی دغدغه امن و ایمن آغاز شد، همه کشور بسیج شدند تا استقبال و اقامت گردشگران هماهنگ‌تر از همیشه صورت گیرد. با حضور ۲۳ دستگاه اجرایی، ستاد هماهنگی خدمات سفر تشکیل شد. ثبت بیش از ۵۲میلیون نفر شب اقامت در مراکز اقامتی رسمی کشور بارقه امیدی برای فعالان صنعت گردشگری شد روندی که رشد ۶۳ درصدی اقامت نسبت به دو سال‌ قبل را تایید کرد.

نوروز ۱۴۰۱ را آغازی بر عبور از کرونا بود، بعد از دو سال کرونایی سفر بی‌دغدغه، امن و ایمن آغاز شددر نوروز، بیشترین آمار در بخش اقامتگاه‌های رسمی مربوط به استان‌های مازندران، خراسان‌رضوی، گیلان، هرمزگان، فارس، اصفهان، بوشهر، یزد، خوزستان و تهران بود و  برای اولین بار استان تهران در جمع ۱۰ استان برتر در حوزه اقامت نوروزی قرار گرفت و بیشترین رشد اقامت در اقامتگاه‌های رسمی نسبت به دوران قبل از کرونا به‌ترتیب مربوط به استان‌های بوشهر، هرمزگان، گیلان، لرستان، تهران و البرز بود.

موج سفر در نوروز همه گونه‌های گردشگری را در بر م‌ گرفت، در حوزه دریایی  در ۲۰ روز، حدود ۶ میلیون مسافر دریایی جابه‌جا شدند که نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۳۰۰ درصد رشد را نشان می‌دهد. بیش از ۸۰ درصد سفرها در سطح راه‌های اصلی اتفاق می‌افتد. و در نوروز بیش از ۹۰درصد حمل و نقل از طریق جاده ها بود که یا از طریق وسایل نقلیه عمومی و یا از طریق وسایل نقلیه شخصی صورت گرفت. امسال ۴۱۴ اتوبوس ، ٣٠٠ هزار مینی بوس و و ۳۰هزار سواری در اختیار مسافران بود.

همچنین ۱.۳ میلیون نفر در این مدت از طریق خطوط ریلی جابه‌جا شدند و در بخش حمل و نقل هوایی نیز، در هر دو بخش داخلی و خارجی، در مجموع ۲ میلیون مسافر جابه‌جا شدند که نسبت به نوروز سال قبل ۵۴درصد رشد را نشان میداد تنها از طریق فرودگاه امام خمینی (ره) ۴۱۳هزار و ۲۲ مسافر تا ۱۳ فروردین ۱۴۰۱ جابه‌جا شدند که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۵۴درصد رشد داشته است.

صنعت گردشگری برای فصل تابستان اوج سفرهای داخلی در ایران، آماده می‌شوددر مجموع از ۲۵ اسفند ۱۴۰۰ تا ۱۳ فروردین ۱۴۰۱ حدود ۵۲ میلیون و ۸۰۰هزار تردد بین استان‌ها ثبت شد، که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴۱درصد رشد داشت. به طور متوسط در سفرهای بین‌استانی، تردد  ۲.۲ میلیون وسیله نقلیه  ثبت شد که طبق آمار استان خوزستان با ۱۶۷ درصد، استان بوشهر با ۱۰۹درصد، استان اصفهان با ۷۸درصد، استان خراسان رضوی با ۷۳درصد و استان هرمزگان با ۷۱درصد بیشترین رشد ترددهای بین‌استانی را به ثبت رساندند.

در نوروز ۱۴۰۱ حدود  ۸۹ هزار و ۵۰۰ نفر از مرز بازرگان، ۷۸ هزار نفر از مرز رازی و ۷۲ هزار و ۳۰۰ نفر از مرز دوغارون وارد و خارج شدند. در مجموع ۵.۵ میلیون نفر نوروز امسال از تهران خارج شدند که بیش از ۵۰ درصد به صورت میانگین رشد تردد ثبت شد. روندی که در تعطیلات فصل بهار ادامه داشت و آمار حجم سفر و تداوم موج‌های سفر در تعطیلات عید سعید فطر و نیمه خرداد نشان داد صنعت گردشگری از کما خارج شده و در ریکاوری است و برای فصل تابستان – اوج سفرهای داخلی در ایران- آماده می‌شود.

امید به روزهای پر رونق سفر

اگر چه سال ۱۳۹۹ و اوایل سال ۱۴۰۰ برای صنعت گردشگری ایران رکود بی‌سابقه‌ای بود، اما طبق گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری World Travel & Tourism Council صنعت گردشگری ایران در نیمه دوم سال ۱۴۰۰ رشد ۴۰ درصدی داشته است و گردشگران خارجی در این مدت ۲.۵میلیارد دلار در ایران طی این سال هزینه کردند. در حالی که جهان در این سال ها رشد ۲۱.۷ درصدی داشت.

صنعت گردشگری ایران در سال ۲۰۲۰ با رشد منفی ۴۵ درصدی مواجه شد و ارزش آن به ۱۴۴ هزار میلیارد تومان کاهش یافتسهم گردشگری از کل اقتصاد ایران در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۳.۱ درصد بود، این رقم در سال ۲۰۲۱ به ۴.۱ درصد افزایش یافته است. در حالی که طی سال ۲۰۲۰ صنعت گردشگری ایران با رشد منفی ۴۵ درصدی مواجه شده بود و ارزش آن به ۱۴۴ هزار میلیارد تومان کاهش یافته بود در سال ۲۰۲۱ این صنعت در ایران رشد مثبت ۴۰ درصدی را تجربه کرد و ارزش آن به ۲۰۲ هزار میلیارد تومان افزایش یافت.

گردشگری صنعت پیشران و سودآورد اشتغال‌زا است، ایران با جاذبه‌های طبیعی تاریخی و فرهنگی که دارد بی‌تردید جذاب‌ترین و ارزان‌ترین و متنوع‌ترین مقصد برای گردشگران از کشورهای همسایه است، طبق آمار از کل گردشگران خارجی ورودی به ایران در سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۱۵ درصد آنها ترکیه‌ای بوده‌اند که البته پس از عراق با حدود ۳۵ درصد در رتبه دوم گردشگران خارجی ورودی به ایران قرار دارند.

در سال پیش از آن سهم گردشگران ترکیه‌ای از کل گردشگران ورودی به ایران ۹ درصد بود. همچنین گردشگران پاکستانی با ۱۰ درصد، جمهوری آذربایجان با ۹ درصد، و کویت با ۲ درصد به ترتیب در رتبه‌های سوم تا پنجم از این نظر قرار داشته‌اند. سایر کشورها سهم ۲۹ درصدی از کل گردشگران ورودی به ایران در سال ۲۰۲۱ داشته‌اند.

این آمار نشان می‌دهد سهم عمده از جذب گردشگر خارجی مختص به کشورهای همسایه است و رفت‌وآمدهای دیپلماتیک رهبران و مقامات ارشد کشورهای همسایه و همسو به تهران در سه ماه اخیر امضای تفاهم‌نامه مشترک همکاری در حوزه گردشگری می‌تواند این روند را در پساکرونا تقویت کند، روندی که خسارت‌های کرونا بر صنعت گردشگری می‌تواند جبران کند.